STRESI DHE PERBALLIMI I TIJ NE JETEN E PERDITSHME

Stresi?Stresi eshte nje gjendje emocionale e tensionuar,nje gjendje shqetesuese e theksuar.Vjen nga frengjishtja e vjeter qe do te thote « mbys » .Stresi eshte i pashmangshem ne jete.Stresi si pa e kuptuar ne jete eshte normal dhe i nevojshem ne ate shkalle sa nuk ndikon ne kualitetin e shendetit dhe jetes.Tek secili prej nesh efektet e stresit jane te ndryshme,si dhe rruget per t’u sheruar nga stresi ndryshojne nga njeri person te tjetri.                                                                        Por lind nevoja se si duhet te ruhemi nga stresi,si ta menaxhojme ate,si ta reduktojme,si te perballemi ndaj tij,sa lloj stresesh kemi dhe si stresi vepron ose se si individi reagon ndaj stresit…                                                                                                                                  Ndryshimet qe mund te ndodhin ne jete ,si humbja e nje njeriu te dashur,martesa,ndryshimi i vendit te punes jane disa shkaqe per t’u ndier te stresuar por pergjithesisht kohezgjatja varet nga vete individi.Perfshihet dhe problemi se stresi mund te jete i pakalueshem dhe se stresi ka shkallet e tij te ndryshme,pra jo cdo stres eshte i te njejtit nivel te cdo individ i stresuar.

Ka disa teknika qetesuese per stresin :1)Aktiviteti i rregullt fizik eshte nje nga teknikat me efektive te menaxhimit te stresit ;2)Shkruaj dicka qe te ben te rrefehesh te fshehtat e tua ;3)Shpreh ndjenjat,bisedo,qesh,qaj dhe shpreh inatin.Jane normale per te qene pastaj i qete ;4)Bej dicka qe te kenaq:1 hob ose aktivitet qe mbush kohen e lire mund te na ndihmoje te  relaksohemi.Punet vullnetare ne sherbim te te tjereve na ndihmon te dobesojme stresin ;5)Qendra relaksimi ku prfshihen ushtrimet per frymemarrjen,ushtrimet per qetesimin e muskujve,masazhe trupi,aromaterapi,joga  dhe ushtrime tradicionale kineze ;6)Aktivitete qe njihen pak si psh.te mesosh si te qetesosh trupin tend permes vetehipnotizimit,te meditosh,praktikimi i ushtrimeve imagjinare,degjojme muzike qetesuese dhe qendrojme prane njerezve qe bejne humor.                          Sa ndikim ka stresi tek ne?Stresi mund te kete ndikim serioz ne shendetin tone,sidomos nese ai behet kronik.Ai godet zemren dhe qarkullimin e gjakut,sistemin nervor dhe ate imunitar.Dhe dhimbje gjymtyresh ,ankth dhe veshtiresi ne te kuptuar.Te gjitha keto shkaktojne probleme te dobesimit te arterieve te gjakut ,diabetit astmes,problemeve ne marredhenieve me njerezit dhe sjellje e vaket ne shkolle ose ne pune.Kur jemi te stresuar,trupi jone cliron hormone qe shpeshtojne frymemarrjen dhe rrahjet e zemres ,dhe japin ne vershim energjish.I gjithe trupi pergatitet qe te perballet me rrezikun ,kjo n jihet si » lufte per lufte » ,pra reagimni ne gjendje stresi.Ky reagim ne fakt varte nga situata ku ndodhemi,kur situata sresuese kalon,trupi kthehet ne gjendjen normale.Por pak stres eshte normale,madje i nevojshem per te pasur nje jete te ndryshueshme dhe interesante.Pergjigja ndaj stresit mund te jete e dobishme kur reaksioni i shpejte ndaj tij behet i dobishem.Prapseprape,mund te veshtiresoje aftesine tone per ti dala balle detyrimeve komplekse dhe interaktive me njerezit qe na rrethojne.Ne qofte se ndihemi te shtypur nga nje gjendje mbistresante per nje periudhe te shkurter kohe ne mund te fillojme te ndihemi te dobet dhe te shfaqim probleme shendetesore.Lajmi i mire eshte se mund te gjejme rruge,qe na shpien drejt indiferences dhe shpenzimin e kohes me te tjera plane qe nuk na lene te mendojme rreth stresit.Stresi,pothuajse te gjithe ne ,ne nje forme apo ne nje tjeter ballafaqohemi ose jemi te ballafaquar me te,pasi stresi eshte i pashmangshem gjate periudhes jetesore.Mirepo,sa here qe permendet ky nocion,shumica e njerezve krijojne imazh te gabuar,duke e lidhur ate gjithnje me perjetime negative.Por ne fakt psikologjia njeh 2 lloj stresesh :stresin negativ ose te demshem-distresin,dhe stresin pozitiv ose te dobishem-eustresin.Stresi eshte i pari reaksion natyror i argmiemit ndaj presioneve te jashtme ngacmuese.Per 1 zhvillim normal,fizik e psikik,njeriu ka nevoje per nje doze te caktuar stresi i cili e detyron ate permes tendosjeve dhe shtendosjeve te reagoj e veproj.Te gjithe ne kemi nevoje per tendosje dhe shtendosje,qe eshte nje princip baze i proceseve biologjike dhe psikologjike.Pra sic mund te kuptohet stresi eshte i rendesishem ne jete,e sidomos stresi pozitiv si fejesa,martesa,shtatzania e deshiruar,marrja e notave pozitive ne shkolle,diplomimi etj…Ai eshte ndonjehere i domosdoshem qe te na motivoje te bejme nje jete me intensive.Megjithate stresi duhet te mbahet ne kufijte e tolerances perndryshe mund te rrezikoje vertet shendetin.Mirepo,a mund t’ju rezistoje njeriu i diteve te sotme shqetesimeve te perditshme,shpesh rutinore qe na ngacmojne hap pas hapi.Problemet financiare,presion i kohes,shqetesimet familjare e shoqerore,mungesa e infrastruktures,problemet nder faktoret kryesore qe ushtrojne presion ndaj nesh e te cilave ne duhet t’u pershtatemi,keto ngarkesa nganjehere mund te jene te veshtira per t’u perballuar nga aftesite tona,dhe mospermbushja e tyre e mban organizmin ne tension te vazhdueshem,i cili perben kercenm serioz ndaj mireqenies sone.Ky nivel i stresit te vazhdueshem provokon ndryshime te medha psiko-fiike,sa qe me kohe mund te rezultojne dhe me semundje madhore nga ato psikofiziologjike deri te ato kardio vaskulare.                                                                                                                                        Por si mund te mposhtet stresi ?Shkenca ka arritur te inditifikoje mjafte shkaktare qe provokojne stresin dhe t’i evindetoje pasojat e tyre,por nuk ka arritur te gjeje shtegun e burimit te tyre.Perballimi dhe mposhtja e stresit mbetet ende sfide serioze per medicinen aktuale.Pervec terapive psiko-analitike dhe tabletave te shumellojshme,mjekesia nuk arriti te beje ndonje hape me serioz ne kete drejtim,kjo i detyron njerezit te zhgenjehen nga teorite konvecionale,te kerkojne edhe shtigje te tjera,duke u drejtuar kah ritualet e lashta dhe format e tjera alternative te sherimit tek te cilat ndonjehere edhe gjejne rrugen e duhur.Format e sherimit alternativ nuk jane ndonje risi e diteve tona.Ato datojne qe nga lashtesia.Edhe mjekesia nuk i mohon mundesite alternative te sherimit,bile perkundrazi,ne rastet stresuese edhe i preferon ato.Menyrat e shumta relaksuese sic jane :format medituese te budisteve dhe jogisteve indian,pastaj sistemi kinez i harmonise dhe baraspeshes,lutjet tek religjioni islam dhe katolik,kaballat mistike tek hebrenjte etj,jane trguar shume efektive tak problemet me karakter stresues,e qe si rezultat perfundimtar edhe kane harmonizimin e natyrshem te shpirtit dhe trupit,pra organizimit tone ne ambientet e jashtme ne pergjithesi.                                                                                                                STRESI POZITIV DHE NEGATIV.Trupi dhe shpirti mund te kunderveprojne me stres pozitiv kur njeriu eshte i ngarkuar me gjera qe i sjellin kenaqesi,te cilat njeriu i ka zgjedhur vete dhe qe i zhytin perpara.Por edhe nese njeriut i pelqen puna qe ben,trupi nuk mund ti perballoje ngarkesat e teperta.Prandaj stresi pozitiv mund te kthehet ne negativ,nese njeriu nuk i degjon paralajmerimet e trupit .Te gjitha llojet e stresit kthehen ne te demshme nese trupi eshte i stresuar per nje kohe te gjate pa pasur mundesi per ta marre veten serish.Shume prej atyre qe e kane pesuar kane qene te frymezuar nga nje pune nxitese sa qe nuk kane pasur ndonje balance ne jete,dhe nuk e kane kushtuar vemendjen atyre paralajmerimeve te trupit dhe shpirtit.Ndersa stresi negativ shfaqet kur njeriu ndjen pakenaqesi dhe nuk mundet ta ndryshoje kete gjendje.Kjo mund te vleje si per jeten private ashtu edhe per ate ne pune.                                                                  SI TA REDUKTOJME STRESIN ?Ka disa teknika pe reduktimin e stresit pasi eshte shume e rendesishme qe ta reduktojme stresin :1)Menaxhimi i kohes,programimi dhe organizimi i kohes sone mund te na beje shume produktive ;2)Strategjite per te perballuar duke u perpjekur per te dalluar menyrat e sjelljes ndikuar nga stresi dhe duke gjetur menyrat per ti reduktuar ;3)Krijimi i nje stili jete,duke balancuar detyrimet  dhe duke i dhuruar vetes kohen e mjaftueshme per t’u qetesuar.Ushqehu mire,mos pi duhan,dhe limitimi sa te mundemi i konsumimit te alkoolit ;4)Mbajm afer miq te mire,njerezit qe kane nje rrjet te foret shoqerie qe i mbeshtet jane shume te afte te perballojne ndryshimet e jetes ;5)Ndrysho menyren e te menduarit,thuaju « STOP » mendimeve qe na shkaktojne stres.Zgjedhim problemet duke punuar,dhe krijojme intimitet me orendite e zyres apo shtepise ,qe te jene sa me te kendshme per syrin tone.                     SI TE MENAXHOJME STRESIN ?Ligji i qendrueshmerise ndaj stresit …stres dmth.jo vetem te pritet por dhe te preferohet…ne mund dhe duhet te zhvillojme arritje pozitive ne menaxhimin e stresit.Mendo per te.Nje ambient perfekt pa stres eshte nje varr…kur ne ndryshojme perceptimin ne fitojme kontroll.Stresi behet nje sfide,e jo kercenim,kur ne bejme nje veprim,duke bere dicka e duke u ndjere i terhequr nga ngjarjet,stresi ne jeten tone behet i menaxhueshem.Ne kete pike Anderson thekson se pak stres ne jeten tone eshte i preferuar dhe qe ne nuk deshirojme nje jete komplet p astres.Psikologet gjithashtu aprovuan kete qe stresi ka aspektin e tij pozitiv.Sa me shume teknologjio qe perdoret dmth. Ne po mundohemi te minimizoje moskenaqesite ne vendin e punes.Por qellimi nuk eshte ai qe i lehte per te arritur .Se pari,per shkak se me teknologji vjen edhe stresi qe zgjate shume.Se dyti,shkencetaret jane duke pasur veshtiresi per t’u pajtuar me definicionin e vet fjales.Por kryesorja per psikologet eshte te zvogelojne stresin negativ ne ambjentin e punes,qe po sjell nivele te uleta te perdorimit si dhe moskenaqesit e punetoreve ne punet e tyre.Kur flasim rreth burimeve te stresit,psikologet kane listuar 2 burime qe mund te sjellin stres ne vendin e punes :1)Stresi qe mund te shkaktohet nga ambienti(stresi situates)dhe 2)Stresi qe shkaktohet nga karakteristikat personale te individit(stresi karakterit).Ai shkon me tutje duke then qe ne mund te kemi stres pozitiv sic eshte lindjae 2 e femijes dhe ne anen tjeter,stresi negativ ose distres sic eshte vdekja e bahkeshortit.Duke thene se te gjithe ne dallojme ne personalitetin tone kjo na con ne veshtiresi kur ne provojme te njohim stresin.Per shkak se ai mund te jete nje rast ku nje situate per nje individ mund te jene stresante,kurse bashkepunetori i tij/saj mund te gjeje aty qellimin e sfides,ne raste te tjera mund te jete qe puna nuk eshte projektuar sic duhet.Kjo na con ne ve ne faktin se ndonjehere ne vendin e punes nuk eshte e lehte te njohesh stresin dhe nese njihet eshte shume e veshtire ta masesh.Ne rastet kur puna qe bejme na streson,ne te gjithe e dime qe ky stres negativ mund te coje ne probleme shendetesore.Qofshin keto probleme fizike ose psikologjike,ose probleme te tjera qe mund te vijne me vone,mund te jene shume te kushtueshme per organizaten.Keto semundje jane te shumta si :Besohet se me shume se gjysma e semundjeve fizike jane te lidhura me stresin.Nder semundjet me te zakonshme te lidhura me stresin jane :ulcera,tensioni i larte i gjakut,semundjet e zemres,semundjet e frymemarrjes,artriti dhe migrena.Ghithashtu stresi mund te keqesoje ftohjet,gripin dhe infeksionet e ndryshme cka e ben sherimin me te zgjatur.Eshte vleresuar qe keto semundje atribojne edhe ne stresin ne pune,u kushton miliarda dollare ne vjete ;ne koston e kujdesit dhe ne apstenimin e punetoreve.Jo vetem se ky stres eshte i keq per punetoret dhe mund ti beje ata te ndihen te pakenaqur me punen e tyre por kjo mund te sjelle gjithashtu uljen e nivelit te prodhimit te kualitetit te punes se bere si dhe ne sasine e prodhuar.Ajo ku organizatat po hasin me shume veshtiresi eshte nje percaktim i nivelit optimal te stresit brenda organizates.Per shkak se gjeja e fundit qe ata do te donin te benin eshte te krijojne nje atmosfere fare pa stres ne vendin e punes.Pse ?Sespe asnje pune nuk do mund te behej!Adesso na paralajmeron se triku ne ndonje situate eshte te gjesh balancen ne mes te perjetimit te pak dhe shume stres ne vendin e punes.      ME NJE FORMULE TE BUKUR SIPAS NJE PSIKOLOGU te famshem THEMI SE :                                                  14 Simptoma/jane karakteristike per personat qe vuajne ne menyre te rregullt nga stresi.Sipas specialisteve ai nuk ka nje grupmoshe te caktuar,por i prek te gjithe njerezit pavaresisht moshes dhe seksit.2Menyra/mund te jete strsi,afat gjate dhe afat shkurter.Stresi afatgjate eshte shume i demshem,madje shkakton edhe demtime dhe crregullime ne pjese te ndryshme te organizmit.7Simptoma/te stresit/kane te bejne ne menyre te drejteperdrejte ne menyren e te sjllit,keshtu te stresuarit fajesojne vetveten dhe ndjehen fajtor per gjera pa nevoje,kane veshtiresi te koncetrohen apo te marrin vendime.12% e popullsise/preket cdo vit nga shkaqje te ndryshme te stresit.Kohet e fundit kjo semundje eshte bere teper shqetesuese dhe kjo lidhet me rritjen e moshes mesatare te popullsise.40 Vjec/ sipas specialisteve eshte mosha gjate se ciles nisin te shfaqen rastet me te renda te tresuesve.Simptomat vijne si rezultat i demtimit te qelizave nervore,te cilat ngadalesojne percjelljen e sinjalit per ne tru dhe anasjelltas.

DY LLOJET E TIPAVE QE EKZISTOJNE NE PSIKOLOGJI PER SJELLJET NDAJ STRESIT :      TIPI A :Njerezit e tipit A kane prerjen te jene individe,konkurues,agresive te paduruar dhe gjaknxehte te cilet vazhdimisht jane nen stres.Njerezit e ketij tipi jane te padurueshem me te tjeret,te cilet nuk ndjekin nje ritem me te.Ata jane tipa qe kerkojne vetem te konkurojne duke u futur ne gare me vete kohen.Personi i tipit A kerkon me cdo kusht te arrije me sukses qellimet e tij,por qe shpesh deshtojne nga mungesa e padurimit te tyre.Tipi A ka me teper mundesi te vuaje nga semundja konoreare e zemres,kur arrin moshen e trete.Aktiviteti i sistemit nervor simpatik dhe sekretimi i neropirefina eshte me i larte te njerezit e tipit A.Neroprinefina eshte hormoni qe se bashku me sistemin nervor simpatik e pergatisin trupin per situata urgjente.Nivelet e larta te sekretimit te ketij hormoni kontribuojne ne menyre te dukshme te semundjet konorare te zemres.Tipat A jane me te afte dhe efektive,se ata te tipit B ne nje atmosfere ku shperqendron vemendjen.Ata jane teper te afte te perballojne punen qe kane ne dore ashtu edhe ngacmuesit perqendrues.                                                                                                                                                TIPI B :Pershkruan nje tip te ndryshem te sjelljes.Njerezit e tipit B reagojne qetesisht ndaj kerkesave te mjedist.Nuk jane agresive nuk jane konkurues,nuk karakterizohen si tipa urgjente.Jane te prekoupueshem dhe dine te zgjidhin situatat me qetesi dhe durim.Per kete arsye nuk perjetojne stres  te vazhdueshem si tipi i sjelljes A.                                                                                                                                                Reagimi dhe mbrojtja ndaj stresit                                                                                           Per te parandaluar stresin,dhe duke u perpjekur sa me shume per ta parandaluar ate ka disa metoda te tjera shume decizive si p.sh :terapia aromantike,lehtesim i shpirtit,e qeshura,muzika,meditimi kunder stresit,terapia fizikale-masazhi dhe gjimnastika,hipnoza si mjet efikas kunder stresit.Ne do te marrim ne shqyrtim 2 metoda shume me kryesore sic jane e qeshura dhe muzika.                                                                                                                                  E QESHURA :Receta me e mire ndaj stresit.Te gjithe studiuesit pajtohen se e qeshura ka efekte shume te dobishme,si fizik ashtu dhe mental per shendetin.Ajo krijon disponim te mire,atmosfere me te kendshme dhe kthen serish humorin.E qeshura eshte me te vertete nje vrases apsolut i stresit.Sipas vertetimeve dhe hulumtimeve shkencore kur ne qeshim ne organizmin tone krijohet nje gjendje shtendosjeje fizike e shpirterore :aktivizohet sistemi imun,qarkullimi i gjakut dhe frymemarrja permiresohen,mbi 80 muskuj e sidomos ato te fytyres shtendosen,tensioni dhe sheqeri ne gjak bie,reduktohen dhembjet,rritet koncentrimi,zhduket frika etj…E qeshura frenon prodhimin e hormoneve te stresit-adrenalines dhe cortisolin,dhe ne vend te tyre,rrite prodhimin e « hormonit te lumturise » endropinen.Pra,e qeshura eshte menyra me e mire per ta menjanuar stresin,se paku perkohesisht,ne cdo situate.Per kete arsye gjithnje e me shume po praktikohet si metode terapeutike dhe ne medicine,sidomos ne psikologji dhe pediatri.Sot mundesite per te qeshur jane te panumerta,duke filluar nga barcaletat,satirat,anekdotat,fotografi defryese,komedi teatrale,skece,seriale e filma me permbajtje humoristike e deri te seancat parlamentare te kuvendareve tane !Prandaj,nese doni te menjanoni ose te luftoni stresin gjate situatave tensionuese,me te cilat perballemi pothuajse cdo dite,zgjedhim njeren nga mundesite e lartepermendura dhe qeshni sa me shume,sepse e qeshura lehteson dhembjet,qeteson shpirtin,sheron plaget,me nje fjale te zgjat jeten.                                                                                             Muzika :Provokon efekte stimuluese te cilat,duke vene ne perdorim disa pjese te trupit,e spostojne vemendjen tone nga problemet,ngarkesat e shqetesimet e perditshme,qe sot nuk jane te pakta,dhe krijojne nje atmosfere me te kendshme e disponuese,duke e shtendosur keshtu gjendjen tone fizike e shpirterore,dhe ne kete kontekst edhe duke reduktuar dukshem nivelin e stresit.Por muzika nuk ka ndikim vetem si stimuluese per shtendosje psiko-fizike nga presionet e shumellojshme qe ushtrohen mbi ne,por ajo vepron shume pozitivisht edhe ne stimulimin e funksioneve mbrojtese imuno-biologjike te organizmit.Duket se sasia e tepruar e hormoneve ne gjak si pasoje e faktoreve te lartepermendur,shkakton stresin dhe kjo tajitje hormonale mund te balancohet pervec menyrave te tjera,edhe permes degjimit te muzikes.Me cilesite e veta te jashtezakonshme,pasi asimilohet shume shpejt dhe lehte nga truri,muzika,jo vetem qe terheq,por edhe perqendron vemendjen kah harmonizimit te ritmit te brendshem mental,dhe ne kete forme,rrite endrophinen(« hormonin e lumturise » ), e cila si produkt provokon edhe ndjenje e kenaqesise.                                                                                                                                                  Per te fituar mbi stresin                                                                                                                 Meso te perdoresh kohen tende duke u perqendruar ne fusha ku ne menyre te artsyeshme prêt qe edhe rezultatet te jene te kenaqshme.Nje proverb thote se stresi mund te jete shija e jetes por mund te jete edhe puthja e vdekjes ne kuptimin qe zgjedhja te perket ty.?.Te duhet te mesosh sesi t’a besh stresin te punoje per ty ne menyre qe t’i te jesh produktiv ne vend qe ta lesh stresin te jete vete shkaterrues.Komun ikimi eshte nje nga menyrat e shumta tjeter qe ndihmon ne lehtesimin e stresit.Nje nga shkaqet me te medha te stresit jane :shendeti mendor,shkaqet sociale,varesia nga alkooli,nga droga dhe medikamentet,jane shkaqet qe te cojne edhe drejte vetevrasjes.                                                                                                                                                 Si ta perballojme stresin ?                                                                                                           Kur nje stimul shkakton stres,njeriu perpiqet te eliminoje ose stimulin ose gjendjen e shkaktuar prej tij.Ndonese mund te menjanojme nje pjese te stimujve stresore,largimi i plote i tyre eshte i pamundur.E ndera menjanimi i stimujve stresore eshte i pmundur,modulimi i pergjigjes se tyre duket se mbetet fusha kryesore e pepjekjeve per te eliminuar stresin.Pervoja shprehite jane nje mekanizem qe na ndihmojne  per t’u orientuar ne situatat e reja duke pakesuarstresin.Futja ne veprimin e mekanizmave mbrojtes,sic jane sublimi,racionalizmi,intelektualizmi etj,ndihmon per te reduktuar permasat e stresit.Meqenese stresi shpesh lind si rrjedhoje e te menduarit irracional dhe alogjik,riorganizimi i precezioneve dhe i te menduarit mund te ndihmoje ne perballimin e stresit.Se fundi,konsultimi me psikologet ose mjeket,perdorimi i mundshem i barnave anktheheqes,mund te jene nje menyre e perkohshme per te perballuar stresoret dhe efektet e tyre mbi organizmin.Studimet e koheve te fundit flasin per ate qe quhet ’’carico allostatico’’,dhe qe ka te bejne me sasine e stresit qe nje individ akumulon me kalimin e kohes,dhe ne nje fare pike narrin me e mbajt dhe shperthen ne crregullime te ndryshme.Ketu mund te futen shume mire dhe stresore te tille si ato te jetes se perditshme,qe jane gjera shume te vogla,por me kalimin e kohes na bejne shume keq.